برای چاپ قانونی یک کتاب، دریافت چندین مجوز الزامی است. این مجوزها نه تنها به دلیل حفظ حقوق مؤلف اهمیت دارند، بلکه به شناسایی و طبقه‌بندی کتاب در کتابخانه‌ها و تسهیل توزیع آن در بازار کمک زیادی می‌کنند. از جمله مهم‌ترین مجوزهای چاپ کتاب می‌توان به شابک (ISBN)، فیپا (CIP)، مجوز طرح جلد، و مجوز اعلام وصول اشاره کرد.
مراحل دریافت مجوز چاپ کتاب چگونه است؟
هر اثری زمانیکه صاحب آن بخواهد در ایران به طور قانونی منتشر کند ملزم به دریافت مجوزهای قانونی از سازمانهای متولی آن میباشد.
کتاب هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر نویسنده کتابی بخواهد آن را درایران چاپ و منتشر نماید باید از مراجع قانونی متولی چاپ کتاب در ایران اجازه و مجوز چاپ دریافت نماید.
برخی کتابها باید قبل از سپری کردن مرحله دریافت مجوز برای چاپ کتاب بایستی تاییدیه یا مجوز خاصی از مراکز دیگر یا افراد دیگر دریافت کنند. مانند بیوگرافی افراد که باید از بازماندگان اجازه دریافت کرد.
روش دریافت مجوز چاپ کتاب در ایران
در ایران در قدیم به دو روش می شد مجوز برای چاپ کتاب را دریافت کرد:
- روش اول از طریق ناشر
- روش دوم به صورت ناشر-مؤلف
روش اول که واضح و روشن است و انواع قرارداد در این روش در صفحه قرارداد چاپ کتاب ذکر شده است
اما روش ناشر مؤلف روش دریافت مجوز چاپ کتاب چه بود و چه شد؟
|
روش ناشر-مؤلف درحقیقت روشی بود که همانطور که از اسمش پیداست شخص مؤلف خودش اقدام به دریافت مجوز برای چاپ کتاب می کرد. در این روش کلیه هزینه های تولید یک کتاب برعهده خود صاحب اثر بود.( قابل توجه دوستانیکه سرمایه گذاری روی اثر را قبیح و دور از عرف دانسته و تفکر غلطی در این چند ساله حاکم شده که فکر می کنند اثر که ناشر روی آن سرمایه گذاری کند یک کتاب به معنای واقعی کلمه خواهد بود) در قدیم رویه دریافت مجوز بدین صورت بود که ابتدا از خانه کتاب یک کد شابک به نام کتاب دریافت می شد و سپس 30 صفحه ابتدا و 30 صفحه انتهای کتاب را برای فهرست بندی کتابخانه به کتابخانه ملی تحویل می دادین و بعد از گذشت 15 روز شناسنامه کتاب صادر می شد و سپس شناسنامه صادر شده را به همراه یک نمونه کامل از کتاب به وزارت ارشاد تحویل می دادین و بعد از گذشت یک بازه زمانی حداقل 3 ماهه جوابیه از وزارت ارشاد مبنی بر صدور مجوز یا اصلاحیه کتاب و مشروطی و یا غیر مجازی کتاب صادر می شد. |
 |
مزایای ناشر-مؤلف در مجوز چاپ کتاب:
در این روش بزرگترین مزیت آن بود که احتمال سرقت ادبی و کلاهبرداری ناشر در پرداخت حق التالیف به صاحب اثر به حداقل می رسید.
معایب ناشر-مؤلف در مجوز برای چاپ کتاب:
در این روش کتاب امکان حضور در نمایشگاه های بین المللی و یا رسمی را نداشت مگر اینکه مؤلف به یک ناشر نمایندگی یا اجازه فروش می داد و برای وزارت ارشاد نیز امکان نظارت بر آینده یک اثر نبود. زیرا بعضا دیده شده بود که اثری بعد از دریافت اعلام وصول در نوبت های بعدی چاپ اقدام به تغییرات اساسی و غیر مجازی در کتاب زده بود و وزارت ارشاد امکان پیگیری و نظارت را نداشت.
نحوه دریافت مجوز برای چاپ کتاب
اگر بخواهیم که به صورت خلاصه دریافت مجوز برای چاپ کتاب را شرح دهیم اینطور باید گفت که یک اثر بعد از آماده سازی و صفحه آرایی از موسسه خانه کتاب شابک خود را دریافت می کند. بعد از دریافت شابک در سامانه وزارت ارشاد ثبت جهت بررسی های لازم جهت صدور مجوز برای چاپ کتاب میشود. این سامانه کتاب را به صورت مستقیم به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران جهت دریافت شناسنامه و فیپای کتاب روانه می کند.
در گذشته رویه دریافت مجوز چاپ کتاب با رویه کنونی تفاوت داشت. قدیم الایام خانه کتاب تعداد محدودی شابک به هر ناشر تخصیص می داد و هر ناشر هر کدشابک را باید برای یک کتاب استفاده میکرد و بعد اثر را به کتابخانه ملی برای تولید و صدور شناسنامه می برد و بعد از صدور شناسنامه کل اثر را برای دریافت مجوز برای چاپ کتاب به وزارت ارشاد تحویل می داد.
|
|
تصویری از جدیدترین فرمت مجوز چاپ کتاب |
|
این روش ایرادات زیادی داشت.
مثلا برخی کتاب ها بررسیهای طولانی و بالای شش ماه را داشت و در این مدت ناشر با محدودیت شابک برخورد می کرد. زیرا تا زمانیکه شابک های قبلی اعلام وصول دریافت نمی کرد شابک حدید به ناشر تعلق نمی گرفت.
یا مثلا کتابی شناسنامه دریافت نمیکرد وزارت ارشاد مجوز چاپ نمی داد و غیر مجاز می شد. یا ناشر شناسنامه دریافت می کرد ولی برای دریافت مجوز چاپ به دلایل متعددی اقدام نمی کرد. یا مجوز چاپ و شناسنامه دریافت می شد اما به دلایل سیاسی و اجتماعی یا اقتصادی ناشر از چاپ اثر منصرف می شد و یا چاپ کتاب به زمان دیگری موکول میشد. همه این موارد باعث می شد تا شابک های تحت اختیار ناشر محدود و محدودتر شود.
دروغ بزرگ در دریافت مجوز چاپ کتاب
بزرگترین دروغی که برخی موسسات و یا ناشرین به افراد ناآگاه در زمان چاپ کتاب می گویند این است که روش دریافت مجوز برای چاپ کتاب شعر و مجوز برای چاپ کتاب رمان و مجوز برای چاپ کتاب علمی و یا مجوز چاپ کتاب از پایان نامه با هم فرق دارد.
این صحبت دروغی بیش نیست و دلیل بیان این دروغ هم کاملا مشخص است. گرفتن پول بیشتر برای این کار.
مجوز اعلام وصول کتاب چیست؟
|
هر کتاب بعد از اینکه مجوز چاپ را دریافت کرد و تولید شد، جهت پخش و فروش نیاز به یک مجوز دیگر دارد و آن مجوز اعلام وصول نام دارد. این مجوز هم از طریق وزارت ارشاد صادر می شود و درحقیقت به این معنی است که کتاب چاپ شده با کتابی که مجوز چاپ دریافت کرده مطابقت دارد و می تواند جهت فروش روانه بازار گردد. البته شکل این مجوز هم به مرور زمان دچار تغییر و تحول شده و این شکل و شمایل با فرمتی که در گذشته صادر می شد متفاوت است. جهت دریافت مجوز اعلام وصول ناشر باید در پنلی که از طرف وزارت ارشاد دراختیار دارد مشخصات اثر را تکمیل نموده و درخواست خود را ثبت نماید و بعد از آن براساس تیراژی که در کتاب ذکر می کند چند جلد را به وزارت ارشاد تحویل دهد. چند جلد از کتابهایی که تحویل وزارت ارشاد جهت دریافت مجوز اعلام وصول می شود به بخش واسپاری که مربوط به کتابخانه ملی است شده و یک جلد هم تحویل بخشی تحت عنوان اعلام وصول در وزارت ارشاد می شود. |
 |
صاحب اثر چطور میتواند از صدور اعلام وصول مطمئن شود؟
هر اثری که مجوز اعلام وصول آن صادر می شود در سامانه خانه کتاب با طرح جلد و قسمتهای ابدایی متن آن بارگذاری می شود. صاحبین آثار می توانند با یک جستجوی ساد در سایت خانه کتاب نسبت به صدور مجوز اعلام وصول کاب خود مطمئن شوند.
انواع مجوز چاپ کتاب
شابک یک کد شناسایی منحصر به فرد برای هر کتاب است. فیپا نیز اطلاعات کتابشناختی کتاب را پیش از چاپ ارائه می‌دهد. مجوز طرح جلد برای تأیید طرح جلد کتاب و مطابقت آن با قوانین مربوطه صادر میشود. در نهایت، مجوز اعلام وصول برای تأیید چاپ کتاب و اجازه توزیع آن صادر می‌گردد. دریافت هر یک از این مجوزها، مراحل و مدارک خاص خود را دارد که با توجه به قوانین و مقررات نشر کشور ممکن است متفاوت باشد.
هزینه‌های اخذ مجوز برای چاپ کتاب
هزینه‌های اخذ مجوز چاپ کتاب شامل مجموعه‌ای از هزینه‌های دولتی و جانبی است که نویسنده یا ناشر باید آن‌ها را پرداخت نماید. هزینه‌های دولتی شامل عوارضی است که برای صدور هر یک از مجوزهای شابک، فیپا، مجوز طرح جلد و اعلام وصول تعیین شده است. علاوه بر این، هزینه‌های جانبی مانند ترجمه، ویراستاری، طراحی جلد و سایر خدمات مرتبط نیز به هزینه‌های کلی اخذ مجوز اضافه می‌شوند.
لازم به ذکر است که نرخ دقیق این هزینه‌ها ممکن است به مرور زمان تغییر کند و بهتر است برای اطلاع از آخرین نرخ‌ها به منابع رسمی مانند سایت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا انتشارات مراجعه شود. برخی از ناشران ممکن است این هزینه‌ها را به صورت بسته‌ای و همراه با سایر خدمات خود ارائه دهند که در این صورت هزینه‌ها ممکن است متفاوت باشد.
قوانین و مقررات چاپ کتاب در ایران
چاپ و نشر کتاب در ایران همچون بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، تحت قوانین و مقررات خاصی صورت می‌گیرد. این قوانین با هدف حفظ ارزش‌های فرهنگی، جلوگیری از انتشار مطالب خلاف اخلاق و قانون و حمایت از حقوق پدیدآورندگان وضع شده‌اند و به شرح زیر هستند:
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: این وزارتخانه به عنوان متولی اصلی امور فرهنگی کشور، وظیفه نظارت بر چاپ و نشر کتاب را بر عهده دارد. کلیه ناشران و نویسندگانی که قصد چاپ کتاب دارند، باید مجوزهای لازم را از این وزارتخانه اخذ نمایند.
- قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان: این قانون به منظور حمایت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان آثار علمی، ادبی و هنری وضع شده است. طبق این قانون، پدیدآورندگان مالک آثار خود هستند و حق نشر، ترجمه، اقتباس و سایر حقوق مربوط به اثر را دارا می‌باشند.
- قانون مطبوعات: برخی از مفاد این قانون نیز بر نشر کتاب قابل اعمال است. به عنوان مثال، انتشار مطالب خلاف امنیت ملی، توهین به مقدسات و تشویق به فساد و فحشا ممنوع است.
- قوانین مربوط به محتوا: محتوای کتابها باید با ارزش‌های اسلامی و ایرانی سازگار باشد و از هرگونه مطالب خلاف اخلاق، توهین‌آمیز و تحریک‌آمیز پرهیز شود.
نقش ناشران در دریافت مجوز چاپ کتاب
ناشران نقش بسیار مهمی در فرایند دریافت مجوز برای چاپ کتاب ایفا می‌کنند. آن‌ها به عنوان واسط بین نویسنده و نهادهای دولتی، بسیاری از مراحل پیچیده و اداری این فرایند را بر عهده می‌گیرند. در ادامه به برخی از نقش‌های اصلی ناشران در این زمینه اشاره میشود:
- تکمیل فرم‌ها و مدارک: ناشران معمولاً با فرم‌ها و مدارک مورد نیاز برای اخذ مجوز آشنا هستند و می‌توانند این فرم‌ها را به صورت دقیق و کامل تکمیل کنند.
- پیگیری مراحل اداری: ناشران با روند اداری اخذ مجوز آشنایی دارند و می‌توانند مراحل مختلف این فرایند را به صورت پیگیرانه دنبال کنند.
- مشاوره حقوقی: ناشران می‌توانند در زمینه قوانین و مقررات نشر به نویسندگان مشاوره دهند و آن‌ها را در مورد حقوق و مسئولیت‌هایشان آگاه سازند.
- ارتباط با نهادهای دولتی: ناشران ارتباطات قوی‌تری با نهادهای دولتی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارند و می‌توانند به صورت مؤثر با آن‌ها تعامل کنند.
- ویراستاری و آماده‌سازی کتاب: ناشران قبل از ارسال کتاب برای اخذ مجوز، آن را ویراستاری کرده و برای چاپ آماده می‌کنند.
- طراحی جلد و صفحه آرایی: ناشران مسئول طراحی جلد و صفحه آرایی کتاب هستند که باید مطابق با استانداردهای تعیین شده باشد.
- انتخاب چاپخانه: ناشران چاپخانه مناسبی را برای چاپ کتاب انتخاب می‌کنند.
- توزیع کتاب: پس از اخذ مجوز و چاپ کتاب، ناشران مسئول توزیع آن در بازار هستند.
مزایای استفاده از خدمات ناشر برای اخذ مجوز چاپ کتاب
استفاده از خدمات یک ناشر باتجربه، میتواند فرایند چاپ و انتشار کتاب را برای نویسندگان بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر کند. در عین حال، ناشران با انجام مراحل اداری، به نویسندگان فرصت می‌دهند تا بر روی نوشتن تمرکز کنند.
توجه داشته باشید که ناشران با تجربه، شناخت خوبی از سلیقه مخاطبان و استانداردهای نشر دارند و به نویسندگان یادی می دهند تا کتاب خود را با موفقیت بیشتری منتشر کنند. علاوه بر این، ناشران می‌توانند با نرخ‌های پایین‌تری خدمات چاپ و توزیع را ارائه دهند.
مشکلات رایج دریافت مجوز چاپ کتاب
دریافت مجوز برای چاپ کتاب در ایران، علی‌رغم اهمیت آن در حفظ نظم فرهنگی و حمایت از حقوق پدیدآورندگان، با چالش‌های متعددی همراه است. یکی از مشکلات عمده، طولانی شدن غیرضروری روند صدور مجوز است. پیچیدگی‌های اداری، بروکراسی‌های زائد و کمبود نیروی انسانی متخصص، از جمله عوامل تأخیر در صدور مجوز هستند. این تأخیر علاوه بر ایجاد سرخوردگی در نویسندگان و ناشران، به کاهش انگیزه برای تولید آثار جدید نیز منجر میشود.
عدم شفافیت قوانین و مقررات نیز از دیگر مشکلات رایج است. برخی از قوانین به اندازه‌ای کلی و مبهم هستند که امکان تفسیرهای مختلف را فراهم می‌آورند و در نتیجه، تصمیم‌گیری در مورد صدور مجوز به سلیقه فردی کارشناسان وابسته میشود.
این امر باعث ایجاد بی‌عدالتی و نارضایتی میشود. همچنین، تغییر مداوم قوانین و مقررات نیز بر روند اخذ مجوز تأثیر منفی می‌گذارد و باعث سردرگمی ناشران و نویسندگان میشود.
محدودیت‌هایی که گاهی برای برخی موضوعات اعمال میشود، از دیگر چالش‌های این حوزه است. برخی از موضوعات به دلایل سیاسی، اجتماعی یا فرهنگی ممکن است با موانع بیشتری برای اخذ مجوز مواجه شوند. این محدودیت‌ها، آزادی بیان و اندیشه را محدود کرده و به تنوع آثار منتشر شده لطمه می‌زند.
کمبود منابع و امکانات نیز از دیگر مشکلات است. بسیاری از ناشران به دلیل کمبود منابع مالی، امکانات فنی و نیروی انسانی متخصص، با دشواری در طی مراحل اخذ مجوز مواجه می‌شوند. همچنین، نبود زیرساخت‌های مناسب برای نشر الکترونیکی و توزیع دیجیتال کتاب نیز از دیگر چالش‌های این حوزه است.
در نهایت، می‌توان گفت که مشکلات موجود در فرایند اخذ مجوز چاپ کتاب، علاوه بر تأثیر بر نویسندگان و ناشران، بر کل صنعت نشر نیز تأثیرگذار است. برای رفع این مشکلات، نیاز به اصلاح قوانین و مقررات موجود، شفاف‌سازی فرایندها، کاهش بروکراسی اداری، افزایش شفافیت تصمیم‌گیری‌ها و حمایت از ناشران و نویسندگان است.
مزایا و معایب نشر دیجیتال
نشر دیجیتال، با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تحولی شگرف در صنعت نشر ایجاد کرده است. این روش انتشار محتوا، با حذف محدودیت‌های زمانی و مکانی، فرصت دسترسی گسترده‌تر و سریع‌تر به اطلاعات را برای مخاطبان فراهم کرده است.
از جمله مزایای بارز نشر دیجیتال می‌توان به کاهش هزینه‌های تولید و توزیع، دسترسی آسان به محتوا در هر زمان و مکان، امکان به‌روزرسانی سریع اطلاعات، تعامل بیشتر با مخاطبان و تنوع فرمت‌های انتشار اشاره کرد. همچنین، نشر دیجیتال به نویسندگان مستقل این امکان را می‌دهد تا آثار خود را بدون نیاز به ناشران سنتی منتشر کنند و به مخاطبان گسترده‌ای دست یابند.
با این حال، نشر دیجیتال با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، کپی‌برداری غیرقانونی و نقض حق نشر است. در دنیای دیجیتال، کپی کردن و توزیع غیرمجاز محتوا بسیار آسان است و این امر به درآمد نویسندگان و ناشران آسیب می‌رساند.
همچنین، نشر دیجیتال برای دریافت مجوز چاپ کتاب با مشکلاتی مانند عدم دسترسی همه افراد به اینترنت و دستگاه‌های هوشمند، رقابت شدید بین ناشران دیجیتال و کاهش ارزش مادی کتاب‌های چاپی نیز مواجه است. علاوه بر این، برخی از مخاطبان هنوز به کتاب‌های چاپی علاقه‌مند هستند و تجربه خواندن کتاب‌های الکترونیکی را به اندازه کتاب‌های چاپی لذت‌بخش نمی‌دانند.
معرفی سایت‌ها و سازمانهای مرتبط با نشر کتاب
برای کسب اطلاعات دقیق و به روز در خصوص نشر کتاب و فرایندهای مرتبط با آن، مراجعه به سایت‌های رسمی سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط بسیار حائز اهمیت است.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به عنوان مرجع اصلی در حوزه کتاب و کتابخوانی، اطلاعات جامعی در زمینه کتاب‌شناسی، فیپا، مجوزهای نشر و اخبار مرتبط با صنعت نشر ارائه می‌دهد. همچنین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی امور فرهنگی کشور، قوانین و مقررات حاکم بر نشر کتاب را تدوین و منتشر می‌کند.
علاوه بر این، خانه کتاب ایران نیز به عنوان یک نهاد وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اطلاعات مفیدی در مورد بازار کتاب، آمار فروش و رویدادهای مرتبط با نشر ارائه می‌دهد. با مراجعه به این سایت‌ها، نویسندگان، ناشران و علاقه‌مندان به حوزه کتاب می‌توانند به اطلاعاتی نظیر نحوه اخذ مجوز نشر، قوانین کپی‌رایت، فهرست ناشران و کتاب‌فروشی‌ها و رویدادهای فرهنگی مرتبط با کتاب دسترسی پیدا کنند.